Archiwalne zdjęcia pracowników i fabryki, historia Gorzowskich Zakładów Przemysłu Jedwabnicznego „Silwana” oraz przedwojennej fabryki juty Maxa Bahra, a nawet komiks dla dzieci – to elementy multimedialnej ekspozycji upamiętniającej oba przedsiębiorstwa, którą odsłonięto właśnie na terenie parku handlowego BIG Gorzów.
– Gorzów może być dumny ze swojej historii – powiedziała przed odsłonięciem ekspozycji Agnieszka Nowak z firmy Equilis, inwestora BIG Gorzów. – Może być dumny z tutejszych mieszkańców. Chcemy w ten skromny sposób podziękować za wspaniałe przyjęcie, jakie zgotowało nam to miasto. Tuż obok znajdowała się jedna z trzech największych fabryk powojennego Gorzowa, z którą swoje wspomnienia wiąże kilka pokoleń. Pomyśleliśmy, że niedobrze stałoby się, gdyby „Silwana” odeszła w zapomnienie, bo to by oznaczało, że w zapomnienie poszedł także codzienny trud tysięcy jej pracowników. Jeśli choć jedna osoba podczas zakupów czy czekając na autobus zatrzyma się, poczyta, a potem opowie w domu o „Silwanie” to znaczy, że ta ekspozycja ma sens.
Wystawa stoi kilkaset metrów od budynków, w których pracował jeden z podzakładów „Silwany” przy ul. Walczaka – na filmie wyświetlanym na ekspozycji (można go obejrzeć także poniżej) prezentowane są artykuły prasowe z dnia jego otwarcia, czyli 15 lipca 1972 roku! Gazeta Zielonogórska, organ prasowy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (każde miasto wojewódzkie miało wtedy swój dziennik PZPR), w tekście „Sukces dobrej współpracy i rzetelności” pisała (…) w nowym oddziale produkcyjnym „Silwany” pracować będzie, po osiągnięciu przez nią pełnej mocy produkcyjnej 1.200 osób, przede wszystkim kobiet. Jest to jedna z najważniejszych inwestycji w skali krajowej, jakie były realizowane w ostatnich latach. O jej znaczeniu świadczy najlepiej ilość tkaniny, którą się będzie uszlachetniać w nowym oddziale produkcyjnym. Chodzi o niebagatelną rzecz, bo zdolność produkcyjna nowej wykańczalni wynosić będzie 50 milionów metrów bieżących tkanin drukowanych, barwionych itd. Wyposażona jest w najnowocześniejszą maszynerię z importu. Budowa zakładu przebiegała sprawniej niż to ma miejsce przy wielu innych przedsiębiorstwach”.
– Muszę podkreślić, że spotkaliśmy się w Gorzowie z doskonałym przyjęciem – mówi Tomasz Szewczyk, Managing Partner Acteeum, inwestora BIG Gorzów. – Przychylność tutejszych władz miasta będziemy pamiętać długo i stawiać wręcz za wzór relacji inwestora z samorządem. Ale nie tylko. Czuliśmy wsparcie ze strony wszystkich Gorzowian, a tłumy mieszkańców na otwarciu parku były idealnym zwieńczeniem tej udanej inwestycji. Dlatego wspólnie z partnerami biznesowymi podjęliśmy decyzję o pozostawieniu trwałego śladu po Silwanie.
Na stałej wystawie, którą odsłonięto, goście mogą poznać historię zakładów Maxa Bahra i „Silwany”, która po II Wojnie Światowej zajęła te same budynki. Dowiedzą się, jak i po co produkowano jutę w Landsbergu, czym zajmowała się „Silwana”. Prezentowany jest film, a na nim archiwalne, liczące ponad sto lat zdjęcia przekazane m.in. przez Brandenburskie Główne Archiwum Krajowe, a także fotografie z prywatnego archiwum jednego z głównych plastyków „Silwany” podarowane przez Pana Krzysztofa Kłysza. Zdjęcia przedstawiają normalne dni pracy w „Silwanie”.
Ponadto na ścianie znalazł się komiks (prezentujemy go poniżej w całości) duetu: Adam Święcki (jeden z najlepszych polskich ilustratorów, autor ponad 60 książek komiksowych nie tylko dla dzieci) i Marcin Bałczewski (autor scenariusza, ekspert i znawca komiksów). Przedstawia w dostępny, łatwy dla dzieci sposób historię obu fabryk.
Za pomoc w stworzeniu wystawy specjalne podziękowania należą się dla:
– Urszuli Dominiak, która przekazała zdjęcia z archiwum taty, Bronisława Iśkowa, głównego plastyka Silwany oraz dla Krzysztofa Kłysza, jego wnuka, który także bardzo nam pomógł w przekazaniu tych materiałów.
– Roberta Piotrowskiego, historyka i regionalisty.
– Magdaleny Matuszewskiej, Kierowniczki Działu Zbiorów Specjalnych WiMBP im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wielkopolskim.
– Falko Neiningerowi z Brandenburskiego Głównego Archiwum Krajowego (BLHA), który przekazał materiały archiwalne z BLHA.
Ekspozycję można oglądać na parkingu BIG Gorzów, obok przystanku autobusowego, przy sklepie Decathlon. Mecenasami ekspozycji są inwestorzy parku handlowego BIG Gorzów, firmy Equilis i Acteeum.
ZANIM POWSTAŁA SILWANA BYŁ NIEZWYKŁY BIZNESMEN – FILANTROP MAX BAHR
Max Bahr był postacią niecodzienną, niezwykłym przemysłowcem, który jako jeden z pierwszych potrafił połączyć biznes z odpowiedzialnością społeczną i dbałością o swoich pracowników. Miał ogromny wpływ na rozwój gospodarczy i kulturalny regionu.
Był niemieckim fabrykantem, właścicielem szwalni worków jutowych oraz willi w Landsbergu, mieście swojego urodzenia w 1848 roku. Jego firma zajmowała się obróbką juty i produkcją worków, plandek i płótna żaglowego. W 1904 roku założył fabrykę Jutefabrik z własną przędzalnią i szwalnią na Zawarciu, gdzie pracowały później Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Silwana”.
W 1892 roku założył kasę pożyczkową, a w latach późniejszych powołał radę pracowniczą. Był pomysłodawcą i założycielem (1907) dziecińca – pierwowzoru dzisiejszego przedszkola. Wybudował domy pracownicze (stoją do dziś w kwartale ulic: Fabrycznej, Waryńskiego, Śląska i Towarowej).
Był bardzo zaangażowanym działaczem lokalnym. W 1910 roku oddał miastu część własnych gruntów, dzięki czemu powiększył się najstarszy park w mieście – Quilitzpark – dzisiaj znany jako park Siemiradzkiego. Zorganizował Verein fur Volksbucherei und Lesehalle [VVL] – Towarzystwo Biblioteki Ludowej i Czytelni. Był jednym z głównych pomysłodawców i założycieli jednej z najważniejszych przedwojennych organizacji w mieście: Volkswohlfahrts-Aktiengesellschaft, czyli Towarzystwo Akcyjne Opieki Społecznej. Był inicjatorem budowy Łaźni Miejskiej w 1926 roku.
Pracownicy Jutefabrik z okazji 70-tych urodzin Maxa Bahra posadzili dąb szypułkowy na skwerze przy ulicy prowadzącej do fabryki (dzisiaj zbieg ulic Towarowej i Fabrycznej).
Po jego śmierci ogłoszono w Landsbergu żałobę. Jego imieniem nazwano zachodni odcinek ulicy Am Wall (obecnie ulica Fabryczna).
Gorzów pamięta o niezwykłym przedwojennym przemysłowcu. W 2001 roku w holu Łaźni Miejskiej ponownie odsłonięto popiersie fundatora, zrekonstruowane przez Jerzego Sobocińskiego z Poznania. W uroczystości uczestniczył Jurgen Bahr, prawnuk Maxa Bahra. W 2021 roku w holu Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Z Herberta otwarto wystawę pt. Juta – domy – republika. Przemysłowiec i reformator społeczny Max Bahr (1848-1930), zorganizowaną przez Bibliotekę i Brandenburskie Główne Archiwum Krajowe. W otwarciu wystawy uczestniczył m.in. J. Bahr.
SILWANA
Zakłady Przemysłu Jedwabniczego “Silwana” powstały w 1949 roku na bazie fabryki juty i worków znanego przedwojennego przemysłowca – Maxa Bahra.
Silwana specjalizowała się wówczas w produkcji tkanin podszewkowych i specjalnych, m.in. tkaniny na odzież sportową, tkaniny specjalne (na parawany, markizy, wózki dziecięce, rolety), tkaniny podszewkowe (płaszcze, kurtki), tkaniny dekoracyjne (obrusy plamoodporne, zasłony), tkaniny na wyposażenie sportowe (śpiwór, namiot, plecak), tkaniny na ubrania ochronne (służby mundurowe, drogowe).
W latach 1967-1972 wybudowano nowoczesny wydział wykańczalni znajdujący się przy ul. Walczaka. Wtedy to, w czasach swej świetności zakład zatrudniał ponad 3400 osób i był jednym z największych zakładów przemysłowych Gorzowa Wielkopolskiego.
W okresie transformacji rynkowej zakład zaczął mieć poważne problemy ze zbytem towaru. Starano się sprywatyzować zakład przekształcając go w spółkę akcyjną i wciągając do programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych jednak nie przyniosło to pożądanych efektów. Załamanie się rynku branży jedwabniczej spowodowało problemy finansowe przedsiębiorstwa. W 2004 roku zakład zakupili przedsiębiorcy z Wrocławia. Przedsiębiorstwo upadło w 2014. W roku 2023 na terenach dawnych zakładów zaczęto budować Park Handlowy Silwana.
Obecnie Gorzowskie Zakłady Przemysłu Jedwabniczego Silwana to w Gorzowie firma – legenda. Jej znaczenie lokalne można porównać do FSM w Bielsku Białej czy fabryk Poznańskiego/im. Marchlewskiego w Łodzi (dzisiejsza Manufaktura). Dla wielu gorzowian to zakłady bliskie sercu. Bo albo sami tu pracowali, albo mieli w tych firmach praktyki, albo pracował tam ktoś z ich rodziny.
MECENASI WYSTAWY O MAXIE BAHRZE I SILWANIE
EQUILIS to belgijska firma założona w 2006 roku i obecna w Polsce od 2016 roku. Działa w Hiszpanii, Francji, Belgii, Holandii, Niemczech i Polsce. Specjalizuje się w nieruchomościach handlowych i mieszkaniowych; w Polsce Equilis wybudował Galerię Chełm, Galerię Andrychów i planuje pierwsze osiedle mieszkaniowe Fokus Ursus w Warszawie. Globalnie Equilis to także projekty rewitalizacyjne, domy seniora, akademiki czy przestrzenie publiczne. Dewizą Equilis jest budowanie miejsc, w których ludzie tworzą swoje szczęśliwe historie. Jesteśmy przekonani, że Silwana będzie tego dowodem.
ACTEEUM CENTRAL EUROPE to międzynarodowa firma działająca na rynku nieruchomości komercyjnych i mieszkaniowych. Acteeum kompleksowo obsługuje cały proces deweloperski, począwszy od identyfikacji odpowiednich gruntów pod zabudowę, poprzez etapy projektowania, budowy i komercjalizacji, aż po zarządzanie i sprzedaż obiektów. Firma od wielu lat współpracuje z dużymi partnerami instytucjonalnymi, w tym CBRE Global Investors, Immofinanz, NepiRockcastle, BPI, Equilis, BIG Shopping Centers, Falcon Investment Management, a także inwestorami prywatnymi. Dzięki wieloletniemu doświadczeniu i doskonałej znajomości rynku nieruchomości komercyjnych w Polsce, Acteeum zdobyło pozycję lidera w budowie centrów handlowych, w szczególności parków handlowych w formacie „Power Center”. Pozycję Acteeum na rynku potwierdzają zrealizowane w ostatnich latach duże projekty deweloperskie, w szczególności ponad 350.000 mkw. GLA obiektów handlowych obejmujących ponad 800 sklepów i lokali usługowych oraz ponad 40.000 mkw. PUM projektów mieszkaniowych obejmujących ponad 800 lokali mieszkalnych w największych aglomeracjach Polski.
